Variità taravesa di a lingua corsa

A variità taravesa (o varietà taravese) di a lingua corsa hè una di i variità principali di corsu.

Grammatica mudificà

  • Articuli ditarminativi
singulari maschili singulari feminili plurali maschili plurali feminili
u a i/a i
u trenu, u celi a rena, a mamma i ghjuvanotti, i poma i chjarasgi, i frauli

Più raramenti, s'usa lu/li, la/li, ma solu in certi casi: par asempiu, in puisia; o in i formi: "Oh lu bruttu !", "Oh lu latru!"; o ancu in certi casi particulari: "la ghjenti"

  • Articuli inditarminativi: unu, una
  • Prunomi parsunali: eiu, tù, eddu/ieddu edda/iedda, no, vo, eddi/ieddi
  • Prunomi è aghjettivi pussessivi: meiu/mè, toiu/tù, soiu/sò, nosciu, vosciu, soiu/so
  • Prunomi è aghjettivi dimustrativi: quistu-quisti, quissu-quissi, quiddu-quiddi

Verbi: I verbi ani trè formi di cunghjugazioni principali (, -a, -iscia).

Verbu essa:

  • Indicativu prisenti: socu, sè, hè, semu, seti, sò;
  • Indicativu imparfettu: era/eru, eri, era, irami, irati, irani;
  • Indicativu passatu rimotu: futi, fusti, fù, fumi, futi, funi;
  • Indicativu futuru: saraghju, sarè, sarà, saremu, sareti, sarani;
  • Cunghjuntivu prisenti: ch'è sii, ch'è tù sii, ch'eddu (edda) sii, ch'è noi siimi, ch'è vo siiti, ch'eddi siini;
  • Cunghjuntivu imparfettu: ch'è fussi, ch'è tù fussi, ch'eddu (edda) fussi, ch'è no fùssimi, ch'è vo fùssiti, ch'eddi fùssini;
  • Cundiziunali: saria/sariu, saristi, saria, sariami, sariati, sariani;
  • Ghjerundiu prisenti: essendu;
  • Ghjerundiu passatu: essendu statu;

Verbu avè:

  • Indicativu prisenti: aghju, ha, hà, avemu/emu, aveti/eti, ani;
  • Indicativu imparfettu: avia/aviu, avii, avia, aviami, aviati, aviani;
  • Indicativu passatu rimotu: ebbi, avisti, ebbi, ebbimi, avisti, ebbini;
  • Indicativu futuru: avaraghju, avarè, avarà, avaremu, avareti, avarani;
  • Cunghjuntivu prisenti: ch'e aghji, ch'è tù aghji, ch'eddu aghji, ch'è no aghjimi, ch'è vo aghjiti, ch'eddi aghjini;
  • Cunghjuntivu inparfettu: ch'e avissi, ch'è tù avissi, ch'eddu (edda) avissi, ch'è no avissimi, ch'è vo avissiti, cheddi avissini;
  • Cundiziunali: avarìa, avarìsti/avarii, avarìa, avarìami, avarìati, avarìani;
  • Ghjerundiu prisenti: avendu;
  • Ghjerundiu passatu: avendu avutu;

Verbu (irregulari):

  • Indicativu prisenti: faciu, faci, faci, femu, feti, fàcini;
  • Indicativu imparfettu: facia/faciu, facii, facia, facìami, facìati, facìani;
  • Indicativu passatu rimotu: feci, festi, feci, fècimi, fèciti, fècini;
  • Indicativu futuru: faraghju, farè, farà, faremu, fareti, farani;
  • Cunghjuntivu prisenti: ch'e facci, ch'è tù facci, ch'eddu facci, ch'è no fàccimi, ch'è vo fàcciti, ch'eddi fàccini;
  • Cunghjuntivu inparfettu: ch'e fessi, ch'è tù fessi, ch'eddu (edda) fessi, ch'è no fèssimi, ch'è vo fèssiti, cheddi fèssini;
  • Cundiziunali: farìa, farìsti/farii, farìa, farìami, farìati, farìani;
  • Participiu passatu: fattu;
  • Ghjerundiu prisenti: fendu;
  • Ghjerundiu passatu: avendu fattu;

Cunghjugazioni in -à - Verbu amà:

  • Indicativu prisenti: amu, ami, ama, amemu, ameti, amani;
  • Indicativu imparfettu: amava/amaia, amavi/amaii, amava/amaia, amavami/amaiami, amavati/amaiati, amavani/amaiani;
  • Indicativu passatu rimotu: ameti, amesti, ameti, ametimi, ametiti, ametini;
  • Indicativu futuru: amaraghju, amarè, amarà, amaremu, amareti, amarani;
  • Cunghjuntivu prisenti: ch'e ami, ch'è tù ami, ch'eddu (edda) ami, ch'è no amimi, chi voi amiti, ch'eddi amini;
  • Cunghjuntivu inparfettu: ch'e amessi, ch'è tù amessi, ch'eddu (edda) amessi, ch'è no amessimi, ch'è vo amessiti, ch'eddi amessini;
  • Cundiziunali: amariu/amaria, amarii/amaristi, amaria, amariami, amariati, amariani;
  • Ghjerundiu prisenti: amendu;
  • Ghjerundiu passatu: avendu amatu;

Cunghjugazioni in -a - Verbu veda:

  • Indicativu prisenti: vecu, vedi, vedi, vidimu, viditi, vedini;
  • Indicativu imparfettu: vidia, vidii, vidia, vidiami, vidiati, vidiani;
  • Indicativu passatu rimotu: vidìsi, vidisti, vidisi, vidìsimi, vidìstiti, vidìsini;
  • Indicativu futuru: vidaraghju, vidarè, vidarà, vidaremu, vidareti, vidarani;
  • Cunghjuntivu prisenti: ch'e veghi, ch'è tù veghi, ch'eddu (edda)veghi, ch'è no veghimi, ch'è vo veghiti, ch'eddi veghini;
  • Cunghjuntivu inparfettu: ch'e vidissi, ch'è tù vidissi, ch'eddu (edda) vidissi, ch'è no vidissimi, ch'è vo vidissiti, ch'eddi vidissini;
  • Cundiziunali: vidarìu/vidarìa, vidarìi/vidarìsti, vidarìa, vidarìami, vidarìati, vidarìani;
  • Ghjerundiu prisenti: videndu;
  • Ghjerundiu passatu: avendu vistu;


Cunghjugazioni in -iscia o ì - Verbu finiscia o finì:

  • Indicativu prisenti: finiscu, finisci, finisci, finiscimu, finisciti, finiscini;
  • Indicativu imparfettu: finiscia, finiscii, finiscia, finisciami, finisciati, finisciani;
  • Indicativu passatu rimotu: finiti, finisti, finiti, finitimi, finistiti, finitini;
  • Indicativu futuru: finisciaraghju, finisciarè, finisciarà, finisciaremu, finisciareti, finisciarani;
  • Conghjuntivu prisenti: ch'e finischi, ch'è tù finischi, ch'eddu (edda) finischi, ch'è no finischimi, ch'è vo finischiti, ch'eddi finischini;
  • Conghjuntivu inparfettu: ch'e finissi, ch'è tù finissi, ch'eddu (edda) finissi, ch'è no finissimi, ch'è vo finissiti, ch'eddi finissini;
  • Cundiziunali: finisciariu/finisciaria, finisciaristi/finisciarii, finisciaria, finisciariami, finisciariati, finisciariani;
  • Ghjerundiu prisenti: finiscendu;
  • Ghjerundiu passatu: avendu finitu;

Un'intarissanti curiusità di u taravesu, com'è u gadduresu, è certi varietà di a lingua sarda, hè l'esistenza di dui maneri, tremindù accitevuli è usati, di cunghjucà l'indicativu imparfettu di certi verbi, par asempiu u verbu andà:

  • Indicativu imparfettu classicu: andava, andavi, andava, andavami, andavati, andavani;
  • Indicativu imparfettu alternativu: andaia, andaii, andaia, andaiami, andaiati, andaiani.

Numari : unu, dui, trè, quattru, cinqui, sei, setti, ottu, novi, deci, ondici, dodici, tredici, quattordici, quindici, sedici, dicessetti o diciossetti, diciottu, dicennovi, vinti, ..., trenta, quaranta, cinquanta, ..., centu, dui centu, ..., middi, dui milla, ...;

Ghjorna : luni, marti, marcuri, ghjovi, vennari, sabatu, dumenica;

Mesa : ghjinnaghju, frivaghju, marzu, aprili, maghju, ghjugnu, sittembri, uttrovi, nuvembri, dicembri;

Staghjoni : branu, istati, vaghjimu, inguernu;

Culori : biancu, neru, rossu], giaddu, turchinu, verdi, grisgiu, purpurinu, aranciu, castagnu.

Sprissioni mudificà

Eccu una scelta di sprissioni tipicamenti taravesi:

  • à bocca di stomacu: m'hè fermu à bocca di stomacu
  • à pedi è senza zucca
  • à quandu troppu, à quandu micca
  • à quidda volta: hè statu fattu à quidda volta !
  • veda à Ghjobba: aghju vistu à Ghjobba!
  • amparà à babbu à futta
  • amparà à u preti à dì a messa
  • amparà l'ave maria à u vescu
  • à caterna: Và à caterna!
  • andà com'è u furmagliu annantu à i maccarona: và com'è u furmagliu annantu à i maccarona!
  • Angnula si chjamava
  • annantu una anca!: andaria annantu una anca!
  • avè l'asgiu: t'aveti l'asgiu!
  • avè trè facci: t'hà trè facci
  • avè u vagari: t'aveti u vagari
  • avè un cantara biota: t'hà una cantara biota!
  • avvigni à Vignali chì hè un beddu paesi!
  • baddà in a ziglia calda: l'aghju da fà baddà in a ziglia calda!
  • beddu comu un fiori
  • boccalà par Corsica!
  • briacu à tappu
  • briacu persu
  • briacu zuffu
  • bruttu puzzinosu
  • bughju com'è in culu: hè bughju com'è in culu
  • bughju neru
  • cantani l'angnuli
  • carcu imbardatu
  • castrà i falchetti
  • castrà i cucchi couper les cheveux en quatre
  • circà a rogna à grattà: cerca a rogna à grattà
  • capiscia ci com'è i porchi in a musica: ci capisci com'è i porchi in a musica
  • ci hè da bia è da mangnà
  • ci hè trè ghjatti
  • cioncu com'è una campana
  • cioncu comu un biccazzu
  • ciò ch'eddu hà in capu ùn hà in i pedi!
  • cordu comu un viulinu
  • cripà com'è buttacci
  • cuntenti com'è un cuccu
  • cuntenti com'è un pichju
  • dannu è risa !
  • dà un colpu à u cherchju è l'altru à a botti
  • dumani hà da fà ghjornu!
  • essa à l'ultima: hè à l'ultima
  • essa à taglia cannedda: sò à taglia cannedda!
  • essa bè è megliu : erami bè è megliu.
  • essa di a camisgia: quissu hè di a camisgia!
  • essa quant'è à zappà in acqua : hè quant'è à zappà in acqua !
  • essa quant'è i cunigliuli: sò quant'è i cunigliuli!
  • essa quant'è i sturneddi: Sò quant'è i sturneddi!
  • duru com'è petra
  • fà à calci è à pugni : fattu à calci è à pugni
  • faci un caldu chì si mori !
  • faci un fretu chì si secca !
  • falà à ciarbeddu in bocca: semu falati à ciarbeddu in bocca!
  • falsu com'è a cicuta
  • falsu com'è u ramu
  • fatigatu persu
  • finu chì pari ostia
  • goffu com'è u piccatu
  • hè di capu è di coda
  • essa ci da perda a parola: ci hè da perda a parola!
  • essa quant'è à attaccà si à a croci: hè quant'è à attaccà si à a croci!
  • i calori di San Larenzu
  • in casa di Cristu
  • in quattru è trè setti
  • in sù li forchi
  • incun eddu, ùn si sà da corra à andà pianu
  • l'affari sò in francesu
  • l'hà tagliatu u capu
  • l'hè cuddata è l'hè falata
  • l'emu persu senza ghjucà lu à carti
  • largu in brenna e schersu in farina
  • li mangna a suppa in capu!
  • li trema u barbazzali!
  • longu com'è a fami
  • longu com'è un palu di fasgiolu
  • malu com'è u piccatu
  • mangnà à dui canteghji: mangna à dui canteghji!
  • mangna quant'è setti
  • mangna paternostru è caca diauli
  • mansu tontu
  • metta à baccu
  • morini i sarpi
  • mortu un ghjacaru in a vigna !
  • neru com'è u carbonu
  • neru com'è u culu di a paghjola
  • novu framanti
  • parè un tappu: Pari un tappu !
  • Parini foli !
  • pari un diauli scatinatu!
  • passà par machja scannata: semu passati par machja scannata!
  • passà pa a cruna di l'acu: sé passatu pa a cruna di l'acu!
  • piglià si la in Zinefrica : Piglia ti la in Zinèfrica !
  • piova à bidò : Piuvia à bidò.
  • piova à bidunati : Piuvia à bidunati.
  • prigà si la bona: ci vò à prigà si la bona!
  • prummetta à bocca basgiata: m'hà prummissu à bocca basgiata
  • purtà in bocca
  • purtà pa u nasu : i porta pa u nasu
  • ridini ancu i sporti
  • ùn essa nè di u diauli nè di a croci: ùn hè nè di u diauli nè di a croci!
  • ùn possu micca piglià à Cristu pa a barba
  • ùn sà fà un ò di canna
  • tocca, tocca, in bracciu à minnana
  • riceva com'è un ghjacaru
  • roda l'aglia
  • rompa i stacchi
  • rossu chi pari un bagu
  • rossu imbagatu
  • sali è sapienza
  • scemu compiu
  • seccu incastulatu
  • sempri festa in Ampaza !
  • senta si u culu merdosu
  • s'è tù li metti un graneddu d'oliu in culu, faci un litru d'oliu
  • s'é tù campi n'ha da veda d'altri
  • sinceru com'è l'acqua di u maccaronu
  • stà à senta quant'è i topa à veghja: i stocu à senta quant'è i topa à veghja!
  • sticchitu com'è a ghjustizia
  • tortu com'è un anca di ghjacaru
  • u viaghju di u sali: hè statu u viaghju di u sali
  • ùn ci capisci un ghjenuvesi
  • ùn essa micca di sittimana: ùn sò micca di sittimana
  • ùn fighjulà in faccia à nimu!
  • ùn firmà nè cottu nè crudu: ùn hè firmatu nè cottu nè crudu!
  • ùn hè mancu una fràula in bocca à l'orsu
  • ùn sa indù cacà l'ovu
  • stà solu com'è l'arimitu
  • stancu mortu
  • tamant'è u mondu
  • tamant'è una mastarucula
  • techju com'è un porcu
  • tontu com'è un sameri
  • tontu com'è un viteddu
  • tontu da lià
  • tontu di baddi
  • tontu persu
  • Torna à Vignali chi hè u beddu paesi !
  • tranquillu com'è Battisti
  • trosciu battulu
  • u so culu taglia l'aghi
  • un annu hè cuccu, un annu hè falcu
  • ùn avè dui franchi par fà cantà un cecu: ùn hà dui franchi par fà cantà un cecu!
  • un li manca cà a parola
  • un n'ha nè pà u capu nè pà a coda
  • un ni sorti mancu in calzunettu
  • ùn sà s'eddu codda o s'eddu fala
  • un saltu, un frisciu
  • un vedi mancu u corbu in u latti !
  • va à circà u ruspu in a tana
  • vani com'è u cuparchjulu à a meda
  • vechju zerricu
  • vogli di corpu

Rifarenzi mudificà

  • Dalbera-Stefanaggi, M-J, A lingua corsa - La langue corse, 2002, PUF

Da veda dinò mudificà