Strittonu di i Dardaneddi

U strittonu di i Dardaneddi (o Strettu di i Dardanelli) (Çanakkale boğazı in turcu, di Çanakkale, u " castel (Kale) à i tarrami (Çanak) "), o Dardaneddi, hè un passaghju marittimu chì cullega u mari Egeu à u mari di Marmara.[1]

Fotugrafia satillitaria di u strittonu di i Dardaneddi

À l'urighjina, i termini di "Dardaneddi" (è di "Ellesponti") disignavani i rigioni situati quinci è quandi da u strittonu. Par estinsioni, a parola disigna oghji u strittonu stessu.

U pussessu di 'ssu strittonu, com'è di quiddu di u Bosforu, parmetti u cuntrollu di i leii marittimi trà u mari Tarraniu è u mari Neru.

Discrizzioni mudificà

 
Imaghjina satellitaria di l'ariali di u strittonu di i Dardaneddi.

U strittonu hè longu 61 km, ma largu sultantu 1,2 à 6 km, incù una prufundità massima di 82 metri par una media di 55 metri.

U strittonu hè parcorsu da un currenti di suparficia dapoi u mari di Marmara versu u mari Egeu, è da un currenti di fondu d'acqua di più forti salinità in sensu cuntrariu. A salinità di l'acqui di suparficia di u mari hè difatti vicinanti da u 18 à 18.5 g/kg, quandu inveci a salinità di u mari Egeu, par causa di un'evapurazioni intensa è di l'insufficenza di l'alimantazioni, ferma cumpresa trà 35 è 39 g/kg.

Com'è u Bosforu, u strittonu di i Dardaneddi spicca l'Auropa da l'Asia.

Urighjini di u nomu mudificà

 
L'intrta di u strittonu di i Dardaneddi, in una carta antica da Piri Reis

L'antichi Grechi disignavani u strittonu incù u nomu di Ellesponti (in grecu anticu Ἑλλήσποντος). 'Ssu nomu hè liatu à a lighjenda di Phrixos è Hellè. U so babbu, Athamas, aia da sacrificà Phrixos annantu à u monti Laphystion, quandu eddu ni fù impiditu da Ermes chì, rispundendu à i prigheri di Nefeli, a so mamma, mandò l'arghjetu maiò à u Pilonu d'oru, Chrysomallos. Phrixos cuddò annantu à u so spinu è a so suredda, chì timia d'essa a prossima vittima disignata, presi piazza daretu ad eddu. L'arghjetu s'inalzò in aria è si dirighjì versu a Colchidi, à livanti. Ma Ellè, presa da u capighjiru, finì par lintà presa è cascò in u strittonu chì fù chjamatu in u so onori. Phrixos aghjunghjì a Colchidi è sacrificò l'arghjetu à Zeus. U Pilonu d'oru di l'arghjetu divintò celebru è a so ricerca feci l'ughjettu, una generazioni più tardi, di a spidizioni di l'Argunauti.

Sò i Veneti è i Ghjinuvesi chì, à u XIu seculu, disignàni u strittonu cù u nomu di i Dardaneddi (plurali), in rifirimentu à l' " Anziani Dardaneddi ", nomu datu à i dui cità antichi di Sestos è d'Abydos, chì s'addrizzavani annantu à i dui spondi, à u postu u più ristrintu (1300 metri) di u strittonu, prossimu da a cità custieri di Dardanos in Troade, chì u so nomu vinia, siont'è Omeru, di un populu autoctonu chjamatu Dardani (i " Nuveddi Dardaneddi " essendu custituiti di i cità ottumani d'Çanakkale è di Kilitbahir). I Dardani stessi, sempri siont'è Omeru, scindiani da l'antinatu Dardanos, fundatori di a dinastia di i rè troiani.

Storia mudificà

I Grechi culunizàni i ribbi di u strittonu da u VIIu seculu innanzi à G.-C.

In u 481 av. G.-C., Xerxes Ia rè di Persia, feci culligà i spondi di u strittonu da un Ponti di batteddi di l'Ellesponti par parmetta à a so armata d'invada a Grecia (una prima tentativu, chì s'era suldatu da un fiascu, l'avia d'altrondi cunduttu à fà staffilà u mari par puniscia lu.... 'Ssu ponti di batteddi fù tiratu dapoi a cità d'Abydos, in un puntu induva u strittonu si riduci à 7 stadii (circa 1200 metri). Par 'ssa custruzzioni ci volsi 674 batteddi mantinuti insemu da i cordi è furmendu dui bracci sbiechi di 314 è 360 navi.

Più tardi in Antichità, a rigioni fù u tiatru di dui campagni navali : in -411/-410, ci si svuglini i battagli di Cinossema, di Abydos è di Cizica, mentri chì in u -405, ebbi locu a battaglia d'Aigos Potamos.

Mentri a Prima Guerra mundiali (1915), fù l'ughjettu di una battaglia chjamata battaglia di i Dardaneddi. Quidda uppunì i truppi di a Trippia Intesa, chì sbarcàni par attaccà a Triplici Allianza, ditta " Triplici ", da u latu di u Imperu ottumanu è da a Bulgaria, alliati di l'Imperu alimanu.

Statutu ghjuridicu attuali mudificà

 
I Dardaneddi

U statutu internaziunali di u strittonu hè righjitu da a cunvinzioni di Montreux di u 20 di lugliu 1936 annantu à u rigimu di i strittoni turchi. 'Ssu trattatu attribuisci à a Turchia u cuntrollu di i strittoni di u Bosforu è di i Dardaneddi.

'Ssi strittoni sò cunsidarati com'è acqui internaziunali par i navi di cummerciu, è a Turchia ùn hà micca u drittu di ristrigna u so usu in tempu di paci. L'auturità marittimi turchi pò ispittà i navi par mutivi sanitarii o di sicurezza, impona i dritti di passaghju, ma ùn ani micca u drittu di intardiscia u francà di u strittonu. In tempu di guerra, a Turchia pò ristrigna l'accessu à u strittonu.

Noti mudificà

  1. 'Ss'articulu pruveni in parti da l'articulu currispundenti di a wikipedia in francesu.

Articuli cunnessi mudificà