L'Amazoni (o Amazone) (in grecu anticu Ἀμαζόνες) sò un populu di donni guerrieri di a mitulugia greca.

Amazona ferita (ditagliu) in i Musei Capitulini di Roma

Etimulufgia mudificà

U nomu grecu Ἀμαζών (amazòn) hè di dubbia etimulugia. A maiò parti di l'autori classichi cunsidareghjani a Ά iniziali com'è un'alfa privativa chì rendi nullu u nomu succissivu μαζός, virsioni ionica di μαστός, chì vol dì "senu": u risultatu saristi dunqua "senza senu". L'etimulugia hè rifiribuli à u custumu tradiziunali attistatu da i fonti mitugrafichi sicondu i quali l'Amazoni si mutilavani a mammedda dritta à u scopu di tenda megliu l'arcu. Da tutti l'autori fù evidinziata a rilazioni frà a mutilazioni di l'attributi feminicci è u migliuramentu di l'abilità guerreschi riputati, qualità chjaramenti maschili.

U pseudu-Ippucrati narra ch'è à i donni di i Sarmati, tradiziunalamenti idantificati o culligati incù l'amazoni (veda in seguitu), fù brusgiata a ghjandula mammaria dritta par via di l'applicazioni di un discu di ramu caldu buddenti. A pratica fù scumpiita in a prima infanzia par impidiscia u sviluppu di u senu è assicurà maiò forza à u bracciu chì tindarà l'arcu. Un rifirimentu à un custumu analogu di l'Amazoni fù attistatu da Diodoru Siculu. U storicu grecu accenna a mutilazioni senza furniscia più dittagli, ma pricisendu chì u so scopu hè quiddu di renda più forti i donni guerrieri. Eustaziu di Salonicco, ecclisiasticu è eruditu bizantinu di u XII seculu, in u so cummintariu à l'Iliadi cita a pratica di a brusgiatura di u senu in i tarmini è in i scopi pricisati da Ippucrati («ut arcus facilius intindant»), ma rifirendu la à l'Amazoni di u puema omericu. Un rifirimentu analogu cumparisci ancu in l'Eneidi di Virghjliu u quali discrivendu Pentesilea, una di i so righjini, annota com'è u senu di a donna era cumpressu strittamenti da una fascia d'oru («aurea subnectens ixsertai cingula mammae»). Altri fonti inveci cunsidareghjani a Ά iniziali com'è un rinfurzativu, è dunqua a traduzioni saristi "grandi senu". Quissa saristi cunfirmata da u fattu chì guasi tutti i ripprisintazioni di quistu populu mostrani splendidi donni incù tremindù seni fiurenti. Altri fonti dinò u facini dirivà da u caucasicu masa, "Luna", è dunqua si pudaria traducia incù "sacirdutessa di a Luna".

In a litteratura è mitulugia greca mudificà

Cullucazioni mudificà

 
Carta inglesa di u 1770 chì ricustruisci a giugrafia di u Caucasu sicondu i fonti litterarii grecu-rumani.

L'Amazoni sò stati posti in a parti più sittintriunali di a Sarmazia asiatica. A carta mostra ancu u locu di l'Albania caucasica, di a Scizia è di a Palude Meote: tutti loca variamenti citati da l'autori classichi com'è patria di l'Amazoni annantu à a basa di i fonti classichi, l'Amazoni viviani in a Scizia, vicinu à u padulu Meotide o in un'aria impricisata di i muntagni di u Caucasu da u quali sariani migrati, successivamenti, nantu à a costa centru-sittintriunali di l'Anatolia (o viciversa da quista in Scizia). Eschilu, in a so tragedia Prumeteu incatinatu, sposa l'urighjina caucasica è accenna a migrazioni quandu faci prufitizà, da Prumeteu, a sorti di Io. À a zitedda - chì hè stata trasfurmata in ghjuvenca è chì sta dispiratamenti fughjendu da u casticu di Era - fù rivilatu u fattu chì l'aspetta un longu viaghju, à a fini di u quali righjunghjarà u Bosforu, induva sarà libarata, micca prima, parò, d'avè visitatu parechji loca di l'Asia uccidintali trà u quali i monti di u Caucasu è u padulu Meotidi induva viviani l'Amazoni. I donni guerrieri, sicondu u titanu, migrarani successivamenti in l'Anatolia fundendu a cità di Temiscira vicinu à u fiumu Termodonti in a rigioni di u Pontu. Erodutu i culloca, inveci, in Scizia vicinu à u fiumu Tanai circhendu di cunghjucà, cusì com'è dighjà accinnava Esiodu, i varii raconti mitulogichi di i scontri frà l'eroi grechi è l'Amazoni di Temiscira incù i resuconti etnugrafichi di l'ebbica annantu à i Sarmati, una pupulazioni numadi d'etnia iranica, i quali donni cumbattiani incù l'omini à cavaddu, si vistiani com'ed eddi è ùn si spusavani micca prima d'avè uccisu un numicu in battaglia. Erodutu, cuntrariamenti à Eschilu, furnisci un elaburatu racontu di a migrazioni di l'Amazoni, scunfitti da i Grechi, da l'uriginali sedi di Temiscira finu à u padulu Meotidi induva si sariani uniti à un gruppu di ghjovani masci Sciti migrendu, successivamenti, insemu accustetini in una zona impricisata longu u corsu di u fiumu Tanai. In quiddu locu, i so figlioli avariani datu urighjina à un unicu populu: i Sauromati (Sarmati). A fusioni frà i dui pupulazioni avaristi urighjinatu, trà i Sarmati, una ginicucrazia vali à dì una sucità matriarcali sicondu parechji autori classichi frà u quali Pliniu u Vechju. Strabonu, calchì seculu dopu, in a so Giugrafia, culloca ancu u populu di l'Amazoni in quidd'urienti favulosu par l'omu grecu chì cumprendi Scizia, Persia è India, parimenti abitatu da populi riali è fantastichi, spicifichendu, parò, chì i so fonti sò in disaccordu indichendu dui rigioni distinti. Sicondu Teofane di Mitilene chì avaristi scumpiitu, com'è rifirisci Strabonu, una spidizioni in quiddi loca, l'Amazoni viviani à i cunfini sittintriunali di l'Albania caucasica in quantu siparati da u fiumu Mermadalis da i terri di i Sciti è d'altri pupulazioni nomadi di u Caucasu. Sicondu altri dui fonti di Strabonu, i storichi Ipsicrati è Metrodoru di Scepsi, l'Amazoni abitariani una vaddi frà i Monti Cerauni, in Armenia, è cunfinariani incù i Gargareni, un populu custituitu esclusivamenti da individui masci incù u quali l'Amazoni s'accuppiiavani par assicurà si a sopravvivenza.

Usi è custumi mudificà

 
Amazona ferita, 1903, opara annantu à tela di l'artistu tedescu Franz von Stuck.

I donni guerrieri erani tradiziunalamenti guvirnati da dui righjini, una di a paci (pulitica interna) è una di a guerra (pulitica "estara"). Trà i righjini più cunnisciuti si poni cità Mirina, Ippolita è Pentesilea. In Giugrafia XI.5.4-5, Strabonu discrivi u custumu di l'Amazoni di compia, ogni branu, una visita in u tarritoriu di u populu vicinu di i Gargareni, i quali si uffriani ritualamenti par accuppià si incù i donni guerrieri affinch'eddi possini inghjinirà i figlioli. L'incontru avveni in sicretu, in l'oscurità, chì nissunu di i dui amanti possi cunnoscia l'idantità di l'altru. Sicondu Plutarcu a staghjoni di l'accuppiamenti dura dui mesa, ogni annu. Eppo l'Amazoni facini ritornu in i so tarritorii. A sorti di a prughjinitura muta sicondu u sessu di u neunatu. I masci, sicondu Strabonu, sò rimandati in u so locu d'urighjina è ogni gargarenu adultu adotta un criaturu senza sapè s'eddu hè u so figliolu; i femini, inveci, rimanini incù i mammi è sò addivati è educati sicondu i so custumi è struiti, in particulari, à i tecnichi di caccia è di guerra. L'armi principali di l'Amazoni sò l'arcu, l'accetta bipenna è un scudu particulari, picculu è à forma di mezaluna, chjamatu pelta. Prima di ogni battaglia sonani u sistru, un strumentu chì pruducendu un sonu limpidu è cristaddinu, ùn pò avè u scopu d'intimuriscia u numicu, ma solu quiddu di ringrazià i dei.

U cumbattimentu à cavaddu hè a so spicialità. Seleziuneghjani i so animali è mantenini incun eddi un rapportu di cunvegnu tutali chì i rendi parfetti cintauri; cavalcani staddona, in u periodu in u quali i Grechi s'accuntentani di pony. Sò famosi i so ghjochi Targarèi, chì sò narrati da Eumolpu: cinquanta imbarcazioni, chjamati titalnès, s'affrontani annantu à u Termodonti: scagliati una versu l'altra à vilucità scema, vincini quiddi chì i so campioni - ditti targaira, amazoni in pedi nantu à i barchi chì impugnani di l'asti - riescini à sustena l'impattu senza cascà in acqua. Si prucedi cusì à eliminazioni finch'è ùn ci fussi più ch'è un'unica vincitrici, chì hè pruclamata a pridiletta d'Afrudita (ancu quistu hè insulitu: nurmalamenti l'Amazoni viniravani a Dea Matri, chì pò essa idantificata incù Cereri, è Artemidi). A so insulita carattiristica hè quidda di sciaccià un solu senu par avè maghjori mira incù l'arcu.

Parsoni è eventi mudificà

 
Amazona pronta par a battaglia: pudaria forsi rapprinsintà Veneri armata. A statua hè cunsirvata à a National Gallery.

L'Amazoni erani cunsidirati numichi di i Grechi in quantu, in una sucità maschilista com'è quidda greca, l'esistenza di donni guerrieri ùn era mancu cuncipibili è dunqua ripprisintavani a barbaria chì si contrappunia à l'ordini di a civilisazioni ellenica. L'Amazoni sò citati friquintamenti in a litteratura classica greca. Oltri à i discrizzioni etnugrafichi di autori com'è Erodotu, Strabonu, Diodoru Siculu chì cercani di cunghjucà mitu è sturiugrafia, ma senza uparà una netta distinzioni l'unu da l'altra, ci sò naturalamenti quiddi più nittamenti puitichi è mitulogichi. Unu di i rifirimenti epichi più antichi hè sicuramenti quiddu di l'Iliadi in u quali sò minziunati dui volti. In Iliadi III.188-190, Priamu ricorda d'avè cumbattutu l'Amazoni com'è alliatu di Otreu è Migdonu, dui suvrani di a Frigia (Turchia norduccidintali). L'Amazoni, ricorda Priamu, erani «ὰντιάνεραι» (uguali à i masci, forti com'è i masci), ma ùn erani micca numarosi com'è l'Achei. Priamu cita ancu u locu di a battaglia chì apparisci cuncordu incù i rifirimenti mitugrafichi à l'Amazoni di u Pontu: i rivi di u fiumu Sangariu (Σαγγάριος in grecu, Sangarius in latinu) chì hè u nomu anticu di u fiumu Sakarya in a rigioni storica di a Frigia. In Iliadi VI.186[20], a lotta contr'à l'Amazoni hè una di l'impresi scompii da Bellerofonti chì paraguneghja, essendu l'Amazoni i più forti frà i donni, à un'altra impresa di l'eroi, minziunata in u versu pricidenti: u scontru incù i Solimi contr'è i quali Bellerofonti avaristi cumbattutu a più dura battaglia incù omini. In l'Etiopidi, un puema epicu di Arctinu di Miletu ricuddanti à u VIIu seculu à.C. è moltu notu in l'ità classica, ma di u quali ci hè parvinutu solu un brevi frammentu uriginali è un riassuntu di u V seculu à.C., era narrata a participazioni di l'Amazoni, vidati da a so righjina Pentesilea, à a guerra di Troia com'è alliati, sta volta, di [[Priamu]. U cori di u puema era u scontru frà Achilli è Pentesilea chì si cuncludia incù a morti di quist'ultima par manu di l'eroi grecu è a ristituzioni di u so corpu à i Troiani da parti di un Achilli cummossu è pienu d'ammirazioni versu l'amazoni tantu di essa accusatu di tradimentu da un so cumpagnu d'armi. I sintimenti d'Achilli in l'Etiopidi, cusì prossimi à l'amori versu a fiera numica, è a tragicità intrinseca di a vicenda, erani idiali par essa trasfurmati, duranti u Rumanticisimu, in un intensu drama psiculogicu d'amori è di morti. È cusì, probbiu, u svilupparà u dramaturgu tedescu Heinrich von Kleist in a so tragedia Penthesilea (1808) in a quali una righjina di l'Amazoni resa scema da u cuntrastu invariscibuli frà l'amori è l'urgogliu sbrana, incù i so ghjacari, u corpu di Achilli.

Da veda mudificà

Fonti mudificà

'Ss'articulu pruveni in parti o in tutalità da l'articulu currispundenti di a wikipedia taliana.