Soli: differenze trà e virsioni

Contenuto cancellato Contenuto aggiunto
mNessun oggetto della modifica
Linia 1:
[[File:PikiWiki Israel 16928 a sunset on the way to tiberya.jpg|miniatura|U Soli à u tramontu]]
U Soli hè a stedda situata à u centru di u [[sistemu sulariu]].<ref>'Ss'articulu pruveni in parti da l'articulu currispundenti di a wikipedia in inglesu.</ref> Si tratta di una sfera guasgi parfetta di plasma caldu, scaldata à l'incandiscenza da i riazzioni di funditura nucleari in u so nucleu, chì raghja a so energia par u più sottu forma di luci visibuli, di luci ultraviuletta è d'irraghjamentu infrarossu. Hè da luntanu a più impurtanti fonti d'energia pà a vita annantu à [[Terra (pianeta)|Terra]]. U so diamitru hè di circa 1,39 milioni di chilomitri (864000864.000 migli), vali à dì 109 volti quiddu di a Terra. A so massa hè circa 330000330.000 volti quidda di a Terra ; raprisenta à l'incirca 99,86% di a massa tutali di u sistemu sulariu. À l'incirca trè quarti di a massa di u Soli sò custituiti d'[[idrugenu]] (~73%) ; u restu hè par u più custituitu d'[[eliu]] (~25%), incù i quantità mori più debuli d'elementi più grevi, in particulari l'[[ussigenu]], u [[carboniu]], u [[neonu]] è u [[farru]].
 
U Soli hè una stedda di a siquenza principali di tipu G (G2V) siont'è a so classa spittrali. In sè, hè ufficiusamenti è micca da veru pricisamenti disignatu com'è una nannara giadda (a so luci hè più prossima da u biancu ch'è da u giaddu). S'hè furmata circa 4,6 miliardi hà d'anni fà, à parta da l'affundamentu gravitaziunali di a materia in un righjonu di un grandi nivulu muleculari. A maiò parti di 'ssa materia s'hè cuncolta à u centru, mentri ch'è u restu s'hè sciacciatu in un discu urbitali chì hè divintatu u sistemu sulariu. A massa cintrali hè divintata cusì calda è cusì densa ch'edda hà finitu par adiscà una funditura nucleari in u so cori. Si pensa ch'è guasgi tutti i steddi si formani par via di 'ssu prucessu.
 
U nucleu di u Soli trasforma circa 600 milioni di tonni d'idrugenu in eliu à ogni siconda, ciò chì parmetti di cunverta 4 milioni di tonni di materia in energia à ogni siconda. 'Ssa energia, chì pò metta trà 1000010.000 è 170000170.000 anni à scappà da u nucleu, hè a surghjenti di a luci è di u calori di u Soli. Quandu a funditura di l'idrugenu in u so nucleu avarà diminuitu à u puntu ch'è u Soli ùn sarà più in equilibriu idrustaticu, u so nucleu subisciarà una crescita marcata di a so dinsità è di a so tampiratura mentri ch'è i so strati esterni si dilatarani, trasfurmendu finalmenti u Soli in una giganti rossa. Si calculeghja ch'è u Soli divintarà abbastanza maiori par inghjotta l'orbiti attuali di [[Mercuriu]] è di [[Venera]], è renda a Terra inabitevuli - ma micca prima di circa cinqui miliardi d'anni. Dopu quissa, si sbarazzarà di i so strati esterni par divintà un tipu di stedda densa è rifritanti, chjamata nannara bianca, è ùn pruduciarà più energia par via di funditura, ma cuntinuarà à lucia è à sgaghjà a calura da a so funditura pricidenti.
 
L'effettu trimenti di u Soli annantu à a Terra hè ricunnisciutu dapoi a preistoria. In certi culturi, u Soli era cunsidaratu com'è una divinità. A rutazioni sinodica di a Terra è a so orbita di tondu à u Soli sò à a basa di i calindarii sularii, chì unu hè u calindariu grigurianu, u calindariu cumunu apradatu oghji.
Linia 11:
U Soli hè una stedda di a siquenza principali di tipu G chì custituisci circa 99,86% di a massa di u sistemu sulariu. U Soli hà una magnitudina assuluta di 4,83, stimata essa più lampanti ch'è circa 85% di i steddi di a Via lattea, chì a maiò parti sò nannari rossi. U Soli hè una stedda di pupulazioni I, o riccu di elementi grevi. A furmazioni di u Soli hà pussutu essa scruchjata da l'ondi d'intoppu di una o parechji supernovae prossimi, com'edda a sughjirisci a grandi abbundanza d'elementi grevi in u sistemu sulariu, tali l'oru è l'uraniu, riguardu à l'abbundanza di 'ssi elementi in i steddi ditti di pupulazioni II, povari in elementi grevi. L'elementi grevi pudariani assà verusimilamenti essa stati prudutti da i riazzioni nucleari endutermichi in cori di una supernova, o par trasmutamentu par assurbimentu di neutroni in senu à una stedda massiccia di siconda generazioni.
 
U Soli hè da luntanu l'ughjettu u più lampanti in u celi di a Terra, incù una magnitudina apparenti di -26,74. Hè à l'incirca 13 miliardi di volti più lampanti ch'è a stedda a più lampanti siguenti, Sirius, chì hà una magnitudina apparenti di -1,46. Un'unità astrunomica (à l'incirca 150000 000 km ; 93000 93.000.000 migli) hè difinita com'è a distanza media trà u centru di u Soli è u centru di a Terra, bench'è a distanza varieghji quandu a Terra si culloca da u perieliu di ghjinnaghju à l'afeliu di lugliu. I distanzi poni varià trà 147098 074 km (perieliu) è 152097 701 km (afeliu), è i valori estremi poni andà da 147083 147.083.346 km à 152112 152.112.126 km. À a so distanza media, a luci viaghja da l'orizonti di u Soli à l'orizonti di a Terra in circa 8 minuti è 19 sicondi, mentri ch'è a luci pruvinendu da i punti i più prossimi di u Soli è di a Terra pigli circa dui sicondi di menu. L'energia di 'ssa luci sularia parmetti di intrattena a guasgi tutalità di a vita annantu à Terra par via di fotuosintesa, è ditermineghja u clima è a meteo di a Terra.
 
U Soli ùn hà micca limita difinita, ma a so dinsità diminuisci espuninzialamenti incù a crescita di l'altezza sopra à a futusfera. Pà i bisogni di a misura, u raghju di u Soli hè cunsidaratu com'è essendu a distanza trà u so centru è u bordu di a futusfera, a suparficia visibuli apparenti di u Soli. Siont'è 'ssa misura, u Soli hè una sfera guasgi parfetta chì a so inciaccatura hè stimata à 9 miliunesimi, ciò chì significheghja ch'è u so diamitru pulariu ùn hè diffarenti da u so diamitru equaturiali ch'è di 10 chilomitri. L'effettu di marea di i pianeti hè debuli è ùn affitteghja micca di modu significativu a forma di u Soli. U Soli voglii più prestu à u so equatori ch'è à i so poli. 'Ssa rutazioni diffarinziali hè caghjunata da u muvimentu cunvittivu duvutu à u trasportu di calura è da a forza di Coriolis divuta à a rutazioni di u Soli. In un quatru di rifirimentu difinitu di i steddi, u periudu di rutazioni hè di circa 25,6 ghjorna à l'equatori è di 33,5 ghjorna à i poli. Vistu da a Terra in orbita di tondu à u Soli, u periudu di rutazioni apparenti di u Soli à u so equatori hè à l'incirca di 28 ghjorna. Vistu da un puntu d'ussirvazioni sopra à u so polu nordu, u Soli ghjira in u sensu antiurariu intornu à u so assu di rutazioni.
Linia 20:
 
[[File:Sun (Earth POV).jpg|thumb|U Soli, vistu da a suparficia di a Terra]]
A custanta sularia hè a quantità d'energia ch'è u Soli diponi par unità di suparficia dirittamenti esposta à a luci sularia. A custanti sularia hè uguali à circa 1368 W/m2 (watts par metru quatratu) à una distanza di un'unità astrunomica (UA) di u Soli (veni à dì annantu à o vicinu à a Terra). A luci sularia à a suparficia di a Terra hè mitigata da l'atmusfera terrania, di modu chì una putenza minima ghjungni à a suparficia (più prossimu da 10001.000 W/m2) par tempu chjaru quandu u Soli hè vicinu à u zenitu. A luci di u soli in cima à l'atmusfera terrania hè cumposta (in energia tutali) di circa 50% di luci infrarossa, 40% di luci visibuli è 10% di luci ultraviuletta. L'atmusfera in particulari filtra più di 70% di l'ultraviulettu sulariu, soprattuttu à i lunghezzi d'onda i più corti. L'irraghjamentu ultraviulettu sulariu iunizeghja l'alta atmusfera terrania diurna, criendu l'iunusfera elettricamenti cunduttrici.
 
U Soli emetti a luci in tuttu u spettru visibuli, u so culori hè dunqua biancu, incù un indiziu di spaziu culori CIE vicinu à (0,3, 0,3), quandu eddu hè vistu di u spaziu o quandu u Soli hè altu in u celi. A radianza sularia par lunghezza d'onda aghjunghji u so massimu in a parti verdi di u spettru quandu edda hè vista da u spaziu. Quandu u Soli hè bassu in u celi, a diffusioni atmusferica rendi u Soli giaddu, rossu, arancinu o magenta. Malgradu u so biancori tipicu, a maiò parti di la ghjenti si raprisentani mintalamenti u Soli com'è essendu giaddu ; i raghjoni di 'ssu finominu facini l'ughjettu di un dibattimentu. U Soli hè una stedda di tipu G2V, G2 indichendu a so tampiratura di suparficia di à l'incirca 5778 K (5505°C, 9941°F), è V chì hè, com'è a maiò parti di i steddi, una stedda di a siquenza principali. A luminanza media di u Soli hè di à l'incirca 1,88 giga candela à u metru quatratu, ma vista à traversu l'atmusfera terrania, hè abbassata à circa 1,44 Gcd m2. Eppuri, a luminanza ùn hè micca custanti à traversu u discu di u Soli, datu l'uscuramentu di i lembi.