Asia: differenze trà e virsioni

Contenuto cancellato Contenuto aggiunto
Nessun oggetto della modifica
Etichette: Mobile edit Mobile web edit
Etichette: Mobile edit Mobile web edit Modifica da mobile avanzata
Linia 13:
 
==Carattari fisichi è dimugrafichi==
L'Asia ùn hè micca sultantu u [[cuntinenti]] più stesu di a [[Terra]], hè ancu quiddu in u quali sò prisenti i più prufondi cuntrasti fisichi, [[omu|umani]] è [[ecunumia|ecunumichi]]. Par asempiu u monti Everest (8848 m) hè u puntu più altu di a Terra, mentri a fossa di i Marianni quiddu più prufondu. L'Asia si spandi in tutti i trè [[astrunumia|zoni astrunomichi]] di l'emisferu Boreali: a zona glaciali, timparata è quidda torrida. Di cunsiquenza sò moltu forti i cuntrasti climatichi: in a [[Siberia]] sittintriunali, infatti, si righjistrani tampiraturi sinu à -70 °C (Verkhojansk E Ojmjakon), mentri in u disertu di Lut, in Iran, si toccani i +54 °C à l'ombra; à i peda di l'Himalaya, à Cherrapunji, cadini oltri 11.000 mm di piova à l'annu, mentri in l'arii disertichi interni di u [[cuntinenti]] ùn piovi guasi mai è ci hè puchissima umidità. In Asia si trova u [[Mari Caspiu]] (371.000 km²), chì fù cunsidaratu u lavu più stesu di a Terra. Cunteni ancu u lavu più prufondu, u Bajkal (1642 m) in [[Russia]], è quiddu più dipressu, u [[Mari Mortu]] (-395 m). Un finominu mitiurulogicu staghjunali chì culpisci spuradicamenti gran' parti di l'Asia Uriintali duranti i mesa braninchi hè quiddu di i timpesti di polvari asiatichi chì s'urighjineghja in i diserti di a [[Mungolia]], di a [[China]] è di u Kazakistan sittintriunali(ò Kazachstan) settentriunale. A grandi varietà di climi incauseghja i più svariati furmazioni vigitali: da a tundra è da a grandi furesta di cuniferi (taiga) di i rigioni sittintriunali, à a vegetazioni trupicali di i savani è di i furesti equaturiali. Inoltri da l'Asia sò parvinuti a maiò parti di i pianti utuli à l'[[omu]], com'è u frumentu, l'orzu, a fava, a lintichja, u [[fasgiolu]], l'[[aliva|alivu]], a [[vigna]], a canna da zuccaru è cetara. Cusì puri ricca è variata hè a [[fauna]]: da a renna è da l'animali da piddiccia à u [[cammeddu]], à u [[cavaddu]], à a [[pecura]], à u [[tigru]], à a [[pantera]], à u [[lionu]] è cetara. Ancu in u campu antropicu si scontrani grandi cuntrasti: l'Asia hà una pupulazioni chì rapprisenta guasi i 3/5 di a pupulazioni tirrestra, ma distribuita in modu pocu uniformu: si passa da arii disertichi, praticamenti disabitati, à quiddi di a costa chinesa, di u [[Giapponu]] è di l'[[Indunesia]], induva si righjunghjini i 1.000 ab./km². Grandi sò i diffarenzi etnichi. L'Asia hè stata u sediu di i primi più impurtanti è cumplessi evuluzioni culturali; in Asia ([[Mediu Orienti]]) funi prubabilamenti missi in attu i primi metudi di [[agricultura]] è di addivamentu, fù invintata a mitallurgia è surghjitini i primi Stati; bona parti di i riligioni oghji maghjuramenti praticati ([[ghjudaisimu]], [[cristianesimu]], [[islamu]], [[induisimu]], [[buddisimu]]) nascini in Asia. In l'immensi spazii asiatichi sò surtiti è si sò sviluppati parechji di i più Grandi imperi cuntinintali chì a [[storia]] ricordi: da u [[Iranu|persianu]] à l'arabu, da u bizantinu à l'ottumanu, da u [[China|chinesu]] à u [[Russia|russiu]].
 
==Giugrafia==