Anatulia: differenze trà e virsioni

Contenuto cancellato Contenuto aggiunto
Sarvaturi (discussione | cuntribuzioni)
Nessun oggetto della modifica
 
Linia 1:
[[File:AnatolieLimits.jpg|thumb|240px|A tradiziunali difinizioni di l'Anatulia à l'internu di a [[Turchia]] muderna<ref name=Merriam>{{cite book |title=Merriam-Webster's Geographical Dictionary |last= |first= |coauthors= |year=2001 |isbn=0 87779 546 0 |page=46 |pages= |url=http://books.google.co.uk/books?id=Co_VIPIJerIC&pg=PA883&dq=anatolia+geographical+dictionary&hl=en#v=onepage&q&f=true |accessdate=18 May 2001}}</ref><ref name="Mitchell">Stephen Mitchell, ''Anatolia: Land, Men, and Gods in Asia Minor. The Celts in Anatolia and the impact of Roman rule''. Clarendon Press, Aug 24, 1995 - 296 pages. ISBN 978-0198150299 [http://books.google.com/books?id=pUYtwuve40kC&dq=anatolia&hl=en&sà=X&ei=1OC3T-CDDoGsiAL4q7X-Bg&ved=0CDoQ6AEwAQ]</ref>]]
 
L''''Anatulia''' (o Anatolia) (in [[lingua turcaTurchia|turcu]] ''Anadolu'' dirivendu da u [[Lingua grecaGrecia|grecu]]: {{polytonic|ἀνατολή}}: sorghja di u [[soli]]), dinuminata da i [[Civiltà rumanaRoma|Rumani]] è da i [[Grecia|Grechi]] '''Asia Minori''', hè una [[regione|rigioni]] [[giugrafia|giugrafica]] di l'[[Asia]] suduccidintali[[sudu|sud]][[uvestu|uccidintali]]: si tratta di una grandi [[penisula]], di forma à l'incirca rittangulari, cumpresa in l'oghjinca [[Turchia]]<ref>[http://www.treccani.it/anciclupidia/asia-minori/ Asia Minori], ''Anciclupidii on line'', [[Istitutu di l'Anciclupidia taliana Treccani]]</ref>.
 
== Storia ==
[[File:Celsus-Bibliothek2.jpg|240px|thumb|[[Efesu]]]]
Grazia à a so pusizioni strategica di cumunicazioni frà [[Asia]] è [[Auropa]], l'Anatulia hè stata u viculu di numarosi pupulazioni è civiltà finu da l'[[preistoria|ità preistorica]]: difatti, insidiamenti [[Niuliticu|niulitichi]] si trovani à [[Çatal Hüyük]], [[Cayönü]], [[Nevalı Çori]], [[Hacilar]], [[Göbekli Tepe]] è [[Mersin]]. U stessu insidiamentu di [[Troia (Asia Minori)|Troia]] ricodda à u Niuliticu, è cuntinueghja finu à l'[[ità di u farru]].
 
=== Ità antica è Medievu ===
A Penisula Anatolica hè stata u viculu di una multitudina di [[civiltà]] è di urganisazioni statali duranti tuttu u corsu di a [[storia]] di l'[[Storia di l'omu|umanità]]. Trà i varii civiltà chì ci si sviluppàni in l'antichità, si poni mintuvà l'[[Ittiti]], i [[Frigia|Frigi]], i [[Traci]], i [[Lidia|Lidii]], l'[[Armeni]] è l'[[Elleni]] (Grechi). Incurpurata in l'[[Imperu|Imperi]] [[Imperu persianu|persianu]], [[Regnu di Macidonia|macidoniu]], [[Imperu rumanu|rumanu]] è [[Imperu bizantinu|bizantinu]], l'Anatulia ni suvitò i vicissitudini, finch'edda fù invadita da a sterpa tribali di l'Oghuz, di [[populu|etnia]] [[Turchia|turca]], à parta da u [[XI seculu]], in seguitu à a vittoria annantu à l'[[armata bizantina]] di [[Rumanu IV Diogene]] uttinuta in a [[battaglia di Manzicerta]]. L'elementi turcomanni funi prestu urganizati in grandi parti sottu l'insegna di i [[Turchia|turchi]] [[Selgiuchidi]], i quali fundetini una pruperosa è putenti urganisazioni statali incù capitali [[Isfahan]] (i cusidditti "[[Grandi Selgiuchidi]]") è un Statu anatolicu (i cusidditti "Selgiuchidi di Rum"), tremindù distrutti in u corsu di i grandi invasioni [[Monguli|monguli]]. Altra struttura statali [[Turchia|turca]] in Anatulia fù quidda di i [[Danishmendidi]].
 
=== A cunquista ottumana ===
In u corsu di u [[XIV seculu|XIV]]u è di u [[XVu seculu]] l'[[Ottumani]], anch'eddi cumpunenti di a tribù turca di l'Oghuz, riiscini à impona a so probbia egemunia oltri ch'è in Anatulia ancu annantu à parti sempri più vasti di u mondu bizantinu è, successivamenti, in a [[Balcani|Penisula Balcanica]]: espansioni curunata da a [[Caduta di Custantinopuli|cunquista di Custantinopuli]] da parti di u sultanu [[Mehmet II|Mehmet u Conquistadori]] (in [[Lingua turca|Turcu]] ''Fatih Sultan Mehmet'') in u [[1453]].
 
Sottu i so succissori l'[[Imperu Ottumanu]] cuntinuò una [[pulitica]] di espansioni chì u purtò à essa, à a mità di u [[XVI seculu]], duranti u [[rè|regnu]] di u sultanu [[Solimanu u Magnificu]], a prima putenza militara è [[ecunumia|ecunomica]] d'[[Auropa]] è di u bacinu di u [[Mari Meditarraniu|Mari Tarraniu]]. Incù [[Mehmet III]] ([[1566]] - [[1603]]) l'imperu subì eppuri i so primi impurtanti insuccessi chì, da u XVII seculu divintarani a dimustrazioni di una criscenti è sempri più inguvarnevuli crisa militara, [[economia|ecunomica]] è [[pulitica|pulitica]].
 
== Pupulazioni è lingua ==
Frà i civiltà chìè si sò succiduti in u cuntrollu di a zona, si poni mintuvà l'[[Ittiti]], i [[Frigi]], i [[Lidi]], i [[Pirsiani]], i [[Celti]], i [[Grechi]], l'[[Armeni]], i [[Civiltà rumana|Rumani]], i [[Goti]], i [[Curdi]], i [[Bizantini]], l'[[Arabi]], [[Selgiuchidi|Turchi selgiuchidi]], i [[Monguli]] è l'[[Ottumani|Turchi ottumani]].
 
À causa di stu cummischiu di pupulazioni, in a [[regione|rigioni]] si sò diffusi numarosi [[Lingua (linguistica)|lingui]] è ceppi linguistichi: parechji [[littiratura|scrittori]] ani fattu l'iputesa ch'è l'Anatulia sii statu u centru di diffusioni di i [[lingui induauropei]] versu l'[[Auropa]].
 
[[File:Gelidonya lighthouse.jpg|thumb|240px|Panurama da i costi miridiunali di l'Anatulia]]
À i [[ghjorna]] d'oghji, l'Anatulia faci parti intiriamenti di a [[Turchia]] è i so abitanti parlani u [[Lingua turca|turcu]], à causa di l'[[Islamu|islamisazioni]] cunsiguenti à a cunquista di a [[regione|rigioni]] da parti di i [[Turchia|Turchi]] Selgiuchidi è [[Ottumani]] finu da u tardu [[Medievu]] è in seguitu à u [[Genocidiu Armenu]] è a cusidditta ''[[Catastrofa di l'Asia Minori]]'' in a prima mità di u XXu seculu. Nonustanti quissa, in a zona [[sudu]]-[[estu|uriintali]], vicinu à i cunfini incù l'[[Iraccu]] è l'[[Iranu]], ci ferma una forti minuranza di [[Curdi|etnia]] è [[lingua curda]].
 
=== Riligioni ===
[[File:Whirling Dervishes, Konya, Turkey, RMO.jpg|thumb|right|240px|[[Dervisci]] vuglianti]]
[[Musulmani]] [[Sunnisimu|sunniti]] è [[Sciisimu|sciiti]] 97%, [[cristiani]] 2%, [[atei]] è [[agnostichi]] 1%<ref>Sicondu altri fonti i [[Islamu|musulmani]] currispundariani à u 99,8% di a pupulazioni. Cfr. AA.VV. Calendario Atlanti De Agostini 2008, Novara, Istitutu [[Giugrafia|Giugraficu]] De Agostini SpA, [[2007]], pag. 1051</ref>. Minuranzi di [[Yazidi]] è [[Alawiti]] oltri ch'è di cumunità aramaichi chì prufessani a [[fedi|riligioni]] Siru-Ortudossa.
 
=== Musica ===
U [[musica|genaru musicali]] più pupulari in Anatulia, hè u [[türkü]] [[Turchia|turcu]], chì hè sunatu incù u [[saz]].
 
== Ecusistemi ==
[[File:Cimakli Village in Espiye, Giresun Turkey.jpg|thumb|240px|right| Un [[paesi]] di [[muntagna]] in a pruvincia di Giresun, in u [[nordu]] di l'Anatulia]]
A diversità tupugrafica è climatica di l'enorma penisula anatolica hà inghjinaratu una diversità para di flora è fauna, distribuita annantu à tuttu u [[Giugrafia|tarritoriu]] incù arii ricchi di conifari è arburi à [[foglia|foglii]] caduchi, ma dinò à l'oppostu arii stipposi è incù principii di disertificazioni.
 
== Noti ==