Gadduresu: differenze trà e virsioni

Contenuto cancellato Contenuto aggiunto
Linia 27:
 
== Storia ==
Ghjà in epicaebbica rumana astavani in [[Gaddura]] era abitata da pupulazioni chjamati ''corsi'', chì parichji idintifichighjanuidantifichighjani incù l' abitanti di a [[Corsica]], mabench'è sta tiuria ùn fussi sturicamenti micca accirtata. In epicaebbica mediuevali in u [[Regnu di Gaddura|Ghjudicatu di Gaddura]] l'elementu linguisticu duminanti era u [[Lingua sarda|sardu]], laa lingua "nazionalenaziunali" adoprataaduprata in l'antichi atti ufficiali di u Ghjudicatu. Di quistustu substratu urighjnariu sardu sò oghji firmati tracci in i dui isuli linguistichi logudoresiluguduresi di [[Luras]] è [[Tarranoa|Olbia]] è in parichji toponimituponimi gadduresi (i stessi nomi di Gortiglata/Bortigiadas, Agios/Aggius, Nuches/Nugues/Nuchis, Luras, Calanjanos/Calangianus). Dapoi lu [[1100]] s'aghjunghjini influssi [[Pisa|pisani]] (siasii in GalluraGaddura ch'è in luu Sassaresu) è [[Genova|ghjenuvesighjinuvesi]] (soprattuttu à Sassari) chì si affiancanus'affiancani in l'amministrazioni di i guverni ghjudicali fin'à u [[1300]], quandu u rughjonirughjonu veni cunquistatu da i [[Catalunia|catalanu]] aragonesiaragunesi èed veni righjstratarighjistrata una forti prisenza di ghjenti corsa in tutta a SardignaSardegna, signatamentiin particulari in [[Gaddura]], à [[Castelsardo|Castelgenovese]] è à [[Sassari]]. In l'anni cumpresi trà u [[1347]]-[[1348|48]] è u [[1400]] a [[Gaddura]] si spopulaspupulighja dapoidopu dià un'epidemia di pesta è di incursioni pirateschi è cumencia cusì a ghjunta di massa di famiddi da u sudu di a [[Corsica]] (tandu duminiu ghjenuvesu) cù i so' dialetti urali (ghjà in Corsica fortementi influinzati da u [[Pisa|pisanu]] è da u [[Genova|ghjenuvesu]]). Hè di u periodu trà u [[1445]] è u [[1470]] l'epigrafa di a ghjesgia di Santa Vittoria d'di u Sassu, in i campagni trà [[Erula]] è [[Perfugas (SS)]], primmu testu scrittu corsu-in gadduresu ("OPerAIU | MALU E FO | rA / LErIMITA").
A mità di u [[1500|XVI seculu]] laa campagna gadduresa veni ducumentataducumintata comucom'è oramai chjaramenti abitata da corsi, in quiddi stallazioni carattiristichi di Gaddura è Corsica, cunnisciuti com'è "[[stazzu|stazzi]]") è duranti u '600 i pupulazioni corsofuni si spustarunuspustoni à pocu à gradatamentipocu versu i paesi di a Gaddura urighjnariamenti di lingua sarda.
Di u [[1683]] so' i primmi cumpunimenti scritti in un canzuneri ispanu-sardu duranti a festa di a Verghjni di Locusantu è adducatiallucati in a Bibliuteca di Brera à Milanu, è, siasii purupuri in l'incertezza di l'urtugrafiaortugrafia, prisenta carattiristichicarattaristichi intermedimedii trà u gadduresu è u sassaresu , a cunferma di a cumuna urighjina è u strittu liamu cù a puisia corsa di l'Altu Taravu è l'Alta Rocca (''Suta un arboru fioriddu/ si dormia la donna mia/ et tant'era addormentada/ que isvillar no si podia/ et yo i tocay lu pedi/ et issa mi disse a'a'/ et amuri si mi uoy bene/ un altru pocu piu en goba tua'').
in luIn [[1700|XVIII seculu]], sapemu, grazi à i studii di lu geografu francesu Maurice Le Lannou chì a Gaddura fù ripupulata par trè quarti da Corsi è u cuntrabbandu cù a vicina isula accresci a pupulazioni di i paesi di l'alta Gaddura (in particulari Tempiu.
À u [[1706]] risali u dittu ''Pa’ noi non v’ha middori, non impolta u ch’ha vintu, o sia Filippu Quintu o Càrralu imperadori!''.
Tandu a Gaddura - conta solu 7 cumuna ([[Tempiu]], [[Tarranoa]], [[Bultigghjata]], [[Agghju]], [[Nuchisi]], [[Luras]], [[Caragnani]]) di cui 6 con centro nella Gallura interna. Cun [[Gavinu Pes]] (1724-1795) lu gadduresu hà oramai raghjuntu maturitai è dignitai littararia.