A sfingi (o sfinge) hè una figura mitulogica appartinenti à a mitulugia greca è à a mitulugia egizziana. Hè rapprinsintata com'è un mostru incù u corpu di un lionu o di un ghjacaru è una testa umana (andrusfingi), di falcu (ieracusfingi) o di capra (criusfingi), criendu un aspettu magnificu è impunenti.

Sfingi di Giza

Nomu mudificà

U so nomu deriveghja da u terminu in grecu anticu Σφίγξ (Sphínx; gen. Σφιγγός, Sphingós, beuticu: Φίξ (Fíx), Φικός (Fikós)), terminu chì in a cuscenza linguistica di i Grechi hè missu in rilazioni cù u verbu σφίγγω chì significheghja strangulà è dunqua cù u sensu di strangulatrici[1]. Eppuri hè pussibuli avanzà l'ipotesi chì u terminu Σφίγξ sii un adattamentu funeticu di l'anticu egizzianu

sO42
p
E23anxn
x

šps-ˁnḫ cù u significatu di imaghjini viventi, in u quali u ieruglu chì rapprinsinta u lionu (ghjacaru) hè à spessu sustituitu da l'imaghjina di a Sfingi stessa.

Mitulugia egizziana mudificà

A sfingi in a mitulugia egizziana hè un munimentu chì era custruitu vicinu à i piramidi di i faraona da i lavoratori egizziani com'è simbulu prutittivu, par augurà una vita sirena in l'aldilà. Hà un corpu ghjacarinu (o liuninu) è una testa umana chì, si credi, raffigurava u faraonu. A più famosa sfingi hè quidda custruita vicinu à i piramidi di i faraona Cheope, Chefren è Micerino à Giza, in a periferia di u Cairu. Strabonu riporta di avè vistu parechji sfingi in i so viaghji in Egittu.[2]

Mitulugia greca mudificà

 
Una sfingi greca in calcariu

U prima à parlà di EdipuOmeru, bench'è ùn sembri micca cuscenti di una leia qualunqua incù a Sfingi.[3] U prima veru è probbiu rifirimentu à edda si pò truvà in Esiodu, chì a discrivi com'è figliola di Tifonu è Echidna[4] è suredda di u lionu Nemeo è "ruvina di i Cadmei". Ùn pruponi micca discrizzioni fisichi è a parola ch'eddu imprudarà par numinà la hè Φίξ, sicondu u sculiasta[5] vucabulu di u dialettu beuticu di Esiodu.[6][7] Bench'è l'etimulugia di a Sfingi possi purtà à pinsà à u strangulamentu, Eschilu afferma ch'edda manghjava l'omini vivi (Σφίγγ᾽ ὠμόσιτος).[8] Da un puntu di vista scultoriu a Sfingi hè prisenti sii in u periodu miceniu ch'è in quiddu minoicu, ma i rapprisintazioni sò sii maschili sii feminicci. Ùn hè ch'è dopu ch'è a figura feminiccia presi a subrana. À l'iniziu pudia essa alata, incù barba, micca alata, incù zampi di altri animali, da u VI seculu a.C. divintò alata è feminiccia[5], tantu chì Erodutu spicificheghja a maschilità di parechji sculturi di sfingi, chjamendu li ἀνδρόσφιγγες.[9] Una coppa di u 550-540 a.C. prudutta da Glaukytes è Archikles mostra sfingi feminicci alati incù accantu u nomu ΣΦΙΧΣ (bench'è incù formi arcaichi di sigma è phi).[5][10]Pseudo-Apollodoru a discrivi in modu classicu, veni à dì com'è un lionu incù voltu di donna è ali di aceddu.[11][12]

Noti mudificà

  1. Cfr. P. Chantraine, Dictionnaire Étymologique de la langue grecque, Paris 1968, s.v. σφύγγω.
  2. Strabonu, Giugrafia, XVII, 1, 28 è 32.
  3. Odissea, XI, 273.
  4. À so volta Ortu era figliu di Echidna, vd. William Smith, Dictionary of Greek and Roman Biography and Mythology, London (1873), "Orthrus"
  5. 5,0 5,1 5,2 The riddle of the sphinx, http://www.users.globalnet.co.uk/~loxias/index.htm. URL cunsultatu u 1 uttrovi 2012.
  6. Cfr. ancu Platonu, Cratilo 414d.
  7. Tiugunia, 325-6.
  8. I setti contru Tebe, 541.
  9. Erodutu, Storii, 2.175.
  10. Munich, Antikensammlungen, Archiviu Bezley n° 310552. Quì un disegnu rapprisintanti a parola.
  11. Cfr. a traduzioni inglesa è i noti quì.
  12. Bibbiuteca, III, 5, 8. L'autori cummetti un arrori affirmendu chì i genitori di a Sfingi fussini Echidna è Tifonu.

Liami mudificà

Da veda dinò mudificà

Gallaria mudificà

Fonti mudificà

'Ss'articulu pruveni in parti o in tutalità da l'articulu currispundenti di a wikipedia in talianu.