Dialettu aghjaccinu

dialettu di a lingua corsa

U dialettu aghjaccinu (o dialettu aiaccinu) hè una varianti di u gruppu corsu-liguri, chì voli dì un dialettu corsu mischiatu cù u liguri.

Bandera d'Aghjacciu
Ghjastemma d'Aghjacciu
A citadella d'Aghjacciu

Zona di transizioni mudificà

Trà cismontincu e pumontincu mudificà

A i marghjini (à nordu è sudu) di questa dividenti vi hè una zona intermedia di transizioni ind'i quali vi sò alcuni caratteristichi assimilabili à ciascunu di i gruppi, nun chì par altri particularità lucali. Sò di transizioni trà quelli cismontinchi i dialetti di a zona trà Piana à Calcatoghju è di a Cinarca cù Vizzavona (chì prisentani àd esempiu esitu verbali in chjamarìa cumu à u sudu), nun chì quelli di u Fiumorbu trà Ghisunaccia è Ghisoni (fiumorbacciu, chì prisenta a cacuminali) è trà quelli pumontinchi l'aghjaccinu (aiaccinu, veru crughjulu di mesculenze, ma cù una basa pumontinca è u -ll→-dd- cacuminali in fine di parulla, prununcia netta di -ghj-, plurali femminili in -i, cani è accattà è micca ghjacaru è cumprà, ellu/ella è micca eddu/edda; picculi variazioni: sabbatu>sabbitu, u li dà>ghi lu dà; sillaba finali spessu truncata è accentata: marinari>marinà, panatteri>panattè, castellu>castè, cuchjari>cuchjà) è i dialetti di a Gravona (chì però almenu in a parti meridiunali anu caratteru più spiccatamenti pumontincu), u bastelicacciu (chì sarebbe pumontincu ma prisenta alcuni particularità cù u so tipicu rotacisimu: Basterga).

Radice ligura e influenza francesa mudificà

 
Vucabulariu in dialettu aghjaccinu cù a traduzione francesa.

Aiacciu fù custruita da i ghjenuvesi, più tardi i corsi si stabilini cù i ghjenuvesi, furmendu questu particulari dialettu trà lingua corsa è lingua ligura, influenzatu da u francesu.

Pruverbi aghjaccini mudificà

  • Invichjéindu, un baùllu divéinta un baùllun
  • Chì arruba un ladrun hà cent'anni di pardun
  • Verbi volen, scritti manen
  • Vesti un bastun, pari un barun. Vesti una tama, pari una dama
  •  
    Nè pà maghju nè pà maghjun ùn ti caccià u to pillicciun
  • Magna à to gustu è vesta ti à gustu di l'artri
  • L'acqua và à u mari
  • Ci voli à sapè dà u muzarellu pà pighjà u livazzun
  • Calcataoghju, pocu cena è micca alloghju
  • Chi un'hè margun è margun si credi, a lampassi in mari si n'averrara
  • Cani chì abbaghja ùn mordi micca
  • Corpu zazu ùn cunnosci à nisciun
  • Ci vò à batta u farru quand'hè caldu
  • Hà dà finiscia u trallallà
  • Hà fattu com'è u buvon: è boga è boga! È hà finitu ind'a merda
  • Indù ellu casca si lascia u pantalun
  • S'hè fattu un saccu di nori
  • Ùn hè nè pesciu nè margaghjun
  • Mittaraghju u crespu à u catucciu
  • Nè à torta nè a raghjun, ùn ti lascià metta in prighjun
  • Avè un ciarbellu di cardalina
  • Quali ùn hà fighjolu, ùn hà nisciun
  • Sin'à a morte si arriva vivi
  • Hè megliu vive da asinu chì moie da liun
  • U tempu passa è a morte ven, biati quelli ch'anu fattu du ben
  • A barca di dui patroni si ni falla aù fondu
  • Pà cunnosci un amicu, ci voli avè magnatu un saccu di sali insemi
  • A capra devi pascurà induva hè liata
  • T'hà a sò léinzza in Campu di l'oru
  • A chi dormi, un'pighja pesci
  • U gattivu cani ùn mori mai
  • Ùn si pò avè un peri in capu di muru è l'artru aì sanguinaghji
  • A donna chi nimu un 'voli chjavà, tutti voli fà caccà
  • A gallina chi canta hè quilla chi hà fattu l'ovu
  • A gativu marinaru, tuttu li tarda à fa
  • A ghjuvanetta chi va vera a sò camisgietta, prestu farà vera a sò lucirnetta
  • A gocci a minuta partusa ancu u marmaru
  • A mustella hè u pesciu di i tre F : fina, fresca è frita
  • A muzza d'una vechja currùsa ghjè sempri bona pà u cazzu senza peli è u sarcicciu paisanu
  • A st'ora qui, c'hè piu cazz 'in culu ch'a pignata aù focu
  • A tannuta un'hè bona nè cotta nè crura
  • A tola è in lettu, un's'invechja mai
  • A tutt'ora, u cani piscia è a donna piegni
  • A virità hè cum'à l'orghju, veni sempri agallu
  • A vorpi perdi un pelu mà mica u viziu

Esempi di testi scritti in dialettu aghjaccinu mudificà

  • "A pupulaziun aghjaccina ha guardatu sempri ver dì u mari è u sò soffiu ghjè marinarescu. I sò anziani ghjinuvesi di l'Aghjacciu di u 1492, erani pà u più, paìsani, marinari è curallari, allivati a fasgioli, civolli è pesci incù un pani d'orzu cusì amaru chì ci vulìa à bagnani i galletti in l'acqua di mari pà rendali magnevuri. L'aghjaccini sò fieri di sta storia è di un'idintità mantinuta inartirata à traversu l'usu di un linguaghju spiccificu. Una parlata chì, incù u tempu, s'hè arrichita di parolli purtati dà tutti quelli, corsi è francesi, vinuti à campà in città. Disgraziosaméinti stu linguaghju avali si perdi in freccia è u numaru di quilli chi praticanu sempri ghjè cunfidinziali è ristrettu à parsoni di più di sissant'anni. Rughjeru Miniconi, duttori in linguistica, hà vursutu raccoghja sta parlata aghjaccina cittadina è paìsana prima di à sò spariziun prugrammata à cort'andà. Un travaghju di più di trent'anni chì priséinta quì u sò risultatu."
  • "U spaziu liturali ghjé cusi custruitu d'una mosaica di signuri chjamati loghidetti. Quisti, mimorizatti dà i lucutori, cumponanu una "carta mintali" chi priccisa a situazioni d'ognunu in l'ambienti, incù tutti i ditaghji di u litturali chi servanu di punti di signola pà l'attività maritimi è litturali. Tutt'omu hà a sò "propria" carta mintali, fruttu di à sò spirienzza, di u so sapè è di i sò bisogni. Si trasmetti à long'andà, di manera urali, aghjunta dà aquisti cuntinui pà i piu curiosi, purtati di a discuzzioni pirmanéinta incù l'artri piscadori ò cù i so parenti in mezu famighjari. A principali caratteristica di a tupunimia litturali veni di u fattu di una visiun marittima, di u mari versu a tarra, à bordu di una barca, pà avè cusi, u rinculu nicissariu pà un puntu di vista glubali di una zona di centu à cinquicentu metri di larghezza. I nomi cusì criati fin'aù seculu scorsu eranu niccisarii på palisà di manera pricisa un tarritoriu invistitu è idintificatu dà i ghjenti di mari, ch'un'avianu chi mezi naùtichi di scarzza capacità. Tutt'i ricanti di calun, i calanchi, i marini, i piu chjuchi cali, i scoghji spundarini, i più chjucarelli particularità naturali purtavani cusi numucci pricisi chi facivanu parti di a parlata marinaresca cume i nomi di u bistinu, di u fiuramu, di navigazziun, di barchi, di tarmini di u tempu o di u circondu. Ciò à di chi, quelli chi utilizavanu stu lessica marinarescu un'hannu vursutu fà cunnoscia sta parlata spicciali al dilà di a sò pruffissiun, smarcandusi cusi di a ghjenti di à tarra, di i "paisani", ch'un'puvianu nè capiscia sta stranaria ne ghjentra in lu sò mondu spaziu téimpurali."

(Parlata Aghjaccina, cittatina e paisana : A dilla franca ancu Rughjeru Miniconi)

Esempi mudificà

Talianu Ligure Aghjaccinu Corsu Ghjenuvese
scorpione scurpiun/tancuva scurpione scorpion/tancoa
sornione farzzun surnione amaliçiòu
nuvola nivura nulu nûvia
flemma sgrachjun caghjarone paciöra
caldo cardu callu câdo
senza séinzza senza sénsa
nebbia fumacciun nebbia nébia
servitore sirvéinti/sirvitù servente servitô
candela candera candella candéia
albero abeù arburu èrbo
madonna maronna madonna madònna
maledizione malidizziun maladizzione malediçión
seta saièta seta séia
pelliccione pillicciun pilliccione pelìssun
indolente caiornu michelazzu pötrón
abisso ghjalatrun botru abìsso
capo patrun patrone càppo
gioielliere ghjuelliè giuellieru gioielê
cavalla ghjuméinta cavalla cavàlla
regolazione réigulaméintazziun rigulazione regolamentaçión