Gottfried Wilhelm Leibniz

(Reindirizzamentu da Gottfried Wilhelm von Leibniz)

Gottfried Wilhelm Leibniz (in latinu Leibnitius; Lipsia, 1º lugliu 1646 - Hannover, 14 nuvembri 1716) hè statu un matematicu, filosofu, scentificu, logicu, diplumaticu, ghjuristu, storicu, magistratu tedescu di urighjina sorba. Àd eddu si devi u terminu "funzioni" (criatu in u 1694) ch'eddu imprudò par individuà i prubità di una curva, frà i quali l'andamentu, a pindenza è a perpendiculari in un puntu, a corda. À Leibniz, incù Isaac Newton, sò generalamenti attribuiti l'intruduzioni è i primi sviluppi di u calculu infinitesimali, in particulari u cuncettu di intigrali, par u quali si usani sempri oghji molti nutazioni soi. Leibniz hè cunsidaratu u pricursori di l'infurmatica è di u calculu autumaticu: fù invintori di una calculatrici miccanica ditta Macchina di Leibniz.

Ritrattu di Gottfried Wilhelm Leibniz cunsirvatu in a Bibliuteca rigiunali di Hannover.

Elementi biugrafichi è sintesa di u pinsamentu mudificà

 
Statua di Gottfried Leibniz in Lipsia

Leibniz nascì u 1º lugliu di u 1646 à Lipsia. À causa di i guerri chì afflighjìani u so paesi crisciti in un cuntestu moltu difficiuli. Era dutatu di nutevuli intellighjenza è mimoria è à l'ità di dodici anni, grazia à a littura di varii testi, in particulari quiddi di Tito Livio, cunniscia parfittamenti u latinu, lingua in a quali erani scritti molti di i libra di a bibbiuteca di u babbu, chì era insignanti di etica à l'Università di Lipsia, è ch'eddu persi à l'ità di sei anni. À quindici anni, intrì à l'Università di Lipsia. À diciossetti anni cunsiguì à l'università di Altdorf a laurea in filusufia è in u 1666 a dutturizia in drittu.[1]

In u 1673 Leibniz prisintò à a Royal Society di Londra a prima calculatrici miccanica in gradu di rializà multiplicazioni è divisioni. L'innuvazioni principali rispettu à a pascalina è à a calculatrici di Schickard (frà altru ignota à l'ebbica), chì erani escinzialamenti di l' addizionatrici, fù l'intruduzioni di u traspusitori, chì parmittia di mimurizà un numaru par addiziunà lu ripitutamenti[2]. L'invinzioni li rapurtò l'ammissioni à a Royal Society, ma ùn ebbi micca immediata applicazioni par i difficultà custruttivi, à l'ebbica insurmuntevuli. Solu in u 1820 Xavier Thomas de Colmar riiscì à pruducia a prima calculatrici cummirciali, l'aritmometru, basatu annantu à un prugettu guasi idanticu. U cilindru traspusitori di Leibniz, sii puri mudificatu, fù dopu l'elementu principali di molti calculatrici succissivi, finu à a Curta.

Un'altra grandi intuizioni di Leibniz fù à a basa di a prima prova di custruiscia una calculatrici chì imprudava u sistemu numericu binariu, frà altru ghjà introduttu da Juan Caramuel. A macchina funziunava incù biglii. A prisenza o menu di una biglia in una pusizioni ditarminava u valori 1 o 0. Ancu st'idea ùn ebbi micca una seguita immediata è diviti aspittà à George Boole è u sviluppu di l'calculatori alittronichi parch'edda fussi ripresa è sviluppata. Intornu à l'1670 scuprì u calculu infinitesimali: in basa à i so appunti, un impurtanti mumentu di svolta in u so travagliu fù u 17 aprili 1675, quandu riiscì à imprudà par a prima volta l'intigrali par truvà l'aria di l'insemu di punti difinitu:

  • da a funzioni y = x,
  • da l'assi x (ascissa),
  • da i retti perpendiculari à l'assi x passanti par dui so punti.

Circa a paternità di a scuparta ebbi incù Newton una celebra lita. Leibniz intrudussi parechji nutazioni usati sempri in u calculu, par asempiu u segnu di intigrali ( ∫ ), chì ripprisenta una S allungata (da u latinu summa) è a d usata par i diffirinziali (da u latinu differentia). Leibniz pinsava ch'è i simbuli fussini moltu impurtanti par a cumprinsioni di i cosi. Circò dinò di sviluppà un ambiziosu "alfabetu di u pinsamentu umanu" (da eddu chjamatu characteristica universalis), in u quali circò di ripprisentà i cuncetti fundamintali usendu simbuli è cumbinendu li par ripprisentà pinsamenti più cumplessi, senza parò mai ghjunghja à una cunclusioni.

U so contributu filusoficu à a metafisica hè basatu nantu à a Munadulugia, chì introduci i Munadi com'è "formi sustanziali di l'essaru". I Munadi sò spezii di atomi spirituali, eterni, micca scumpunibuli, individuali, chì suvitani i so leghji probbii, ùn interaghjiscini micca, ognuna di eddi rifletti l'intreiu universu in un'armunia prestabilita. Diu è l'omu sò ancu munadi: i munadi diffariscini trà eddi par a quantità di cuscenza ch'è ognuna hà di sè è di Diu.

In u modu abbuzzatu in pricidenza, u cuncettu di munadi risolvi u prublemu di l'interazzioni trà menti è materia chì sorghji in u sistemu di Descartes, cusì com'è l'individuazioni à l'apparenza prublematica in u sistemu di Baruch Spinoza, chì ripprisenta i criaturi individuali com'è modificazioni accidintali di un'unica sustanza. A Theodicee prova à ghjustificà l'imparfizzioni apparenti di u mondu sustinendu ch'eddu hè u migliori frà i mondi pussibuli. U mondu devi essa u migliori è u più equilibratu di i mondi, parchì hè statu criatu da un Diu parfettu. In stu modu u prublemu di u mali hè risoltu à priori; micca à posteriori, ch'è Kant usarà par argumintà l'immurtalità di l'anima. L'idei ùn sò micca incumpatibili; l'affirmazioni "hè u migliori di i mondi pussibuli" hè un ghjudicamentu sinteticu à priori.

Invece a "soluzioni à posteriori" hè una virità di fattu, Kant diciaristi una raghjoni pratica; a soluzioni "à priori" hè una virità di raghjoni, una raghjoni pura (diciaristi Kant) à a quali hè tinutu u filosofu. A critica di Voltaire ferma filusofica parchì micca mossa annantu à un pianu matafisicu, ma annantu à u latu praticu di i spirienzi umani, l'unicu in u quali hè debuli (com'è nutava u stessu Leibniz). Leibniz in nomu di a metafisica sustinia a prima virità. Leibniz hà scupartu a matematica di i limiti è u principu di l'indiscernibili, imprudatu in i scenzi, sicondu u quali dui cosi chì parini uguali - è frà i quali dunqua a raghjoni ùn trova micca diffarenzi - sò in rialità listessa cosa, postu ch'è dui cosi idantichi ùn poni micca esista. Da stu principu diduci u principu di raghjoni sufficienti par u quali ogni cosa chì hè, hà una causa. Stu principu implica u prima, in u sensu chì par parlà di diffarenza ci devi essa un mutivu (veda di i diffarenzi, par appuntu), rindendu inutuli di uparà una distinzioni à tutti i costi.

U principu di raghjoni sufficienti l'ubbligava davanti à i mali di u mondu à truvà ci una ghjustificazioni, senza nigà ni l'esistenza à diffarenza di a pusizioni di Sant'Austinu è di altri filosofi. A frasa "Vivimu in u migliori di i mondi pussibuli", moltu spessu scuntistualizata, fù guardata incù schernu è malignità da parechji so cuntimpuranei, soprattuttu Voltaire, chì parudiò Leibniz in a so nuvedda Candide, induva u filosofu tedescu apparisci sottu i spoglii di un certu Duttori Pangloss. Sicondu altri critichi, eppuri, Pangloss ùn ripprisintaria micca una maligna è supirficiali caricatura di Leibniz, ma di Maupertuis, celebru scentificu è prisidenti di l'Accademia di i Scenzi di Berlinu, in i riguardi di u quali Voltaire nutria una publica numicizia, è ch'eddu avia dighjà attaccatu in Micromégas è in l'Histoire du Docteur Akakia. Stu nomu diriveghja da a ricerca di Leibniz, guasi addisparata (è mai cunclusa), di crià un linguaghju univirsali, basatu annantu à elementi minimi cumuni à tutti i lingui. Da st'opara u terminu panglussisimu si rifirisci à parsoni chì sustenini di viva in u migliori mondu pussibuli.

A cuncizzioni di Leibniz era contrapposta à a tesa di Newton di un universu custituitu da un muvimentu casuali di particeddi chì interagiscini sicondu a sola leghji di gravità. Tali leghji, infatti, sicondu Leibniz era insufficienti à spiigà l'ordini, a prisenza di strutturi urganizati è di a vita in l'universu è più raziunali di u cuntinuu intarventu di u "Rilughjaiu" criatori di l'universu iputizatu da Newton. Leibniz hè ritinutu com'è a prima parsona à avè sughjiritu ch'è u cuncettu di ritruazioni fussi utuli par spiigà molti finomini in parechji campi di studiu.

L'idea di sistemu ecunomicu sicondu Leibniz mudificà

Leibniz scrissi un Pianu di criazioni di una sucità di l'Arti è di i Scenzi in Alimagna di u quali u prima obiettivu hè di "pruducia abbastanza nutrimentu par a nazioni à u fini […] di migliurà l'industrii, di faciulità a sorti di a mani d'opara manuali […] à traversu u prugressu tecnulogicu, di renda sempri à un prezzu aburdevuli i macchini termichi, mutori di basa di l'azzioni miccanica, à u fini ch'è tutti possini custantamenti spirimintà tutti i tipi di pinsamenti è idei innuvatrici, probbii à eddi stessi è à l'altri, senza perda tempu priziosu". Leibniz cunsidareghja ch'è a schiavitù ùn migliora micca a pruduttività: hè unu frazu parchì a vera ricchezza risedi in i capacità di i citatini di invintà. In A Sucità è l'Ecunumia, Leibniz aghjunghji: "hè parchì tanta ghjenti [i lavoratori] divaria essa ridutta à tanta puvartà par u bè di cusì pochi? A Sucità avarà dunqua par scopu puntuali quiddu di libarà u travagliadori da a so miseria".

L'utupia, com'è in stu casu, ancu s'è ùn pò micca essa righjunta, vali com'è limita à a quali tenda. U scrittu nasci à l'internu di una disputa incù u filosofu libaralistu John Locke. Leibniz ritinia ch'è un Statu duvissi favurizà a criazioni di invinzioni, di macchini è di manifatturi, à u fini di libarà l'omu da u travagliu fisicu più alienanti è di dà à a sucità più pinsadori è più capacità. In u savviu puliticu Nantu à a leghji naturali, Leibniz affirmò ch'è a sucità parfetta hè quidda di a quali l'obiettivu hè a filicità suprema è generali.

Da u so enormu epistulariu, risulta ch'è Leibniz ebbi influenza vicinu à molti corti auropei, finu à a Russia di Pietro u Grandi, di u quali fù cunsiglieri; in l'arcu di anni di attività diplumatica riiscì à tessa una reta di amicizii incù punsadori ripublicani in u mondu. Ancu quisti riintravani in u prugramma puliticu ch'è Benjamin Franklin è Alexander Hamilton aviani in menti par l'America. Sicondu Leibniz a ricchezza di una nazioni ùn risedi micca nè in l'ori di travagliu incurpurati in i bè (è "in u sudori" nicissariu à producia li) nè in l'abbundanza di oru chì currispondi à un attivu di a bilancia cummirciali (più spurtazioni ch'è impurtazioni); par u filosofu a ricchezza hè in prima locu a capacità di una nazioni di pruducia beni, u principali pruduttu di una sucità sò i parsoni, è a ricchezza cunsisti in a dispunibilità di un capitali umanu di cunniscenza è di un'industria manifatturiera in gradu di garantiscia un futuru à a crescita ecunomica. Par quissa ogni ripublica sicondu Leibniz avaristi divutu invistiscia in a struzzioni è mantena una probbia industria manifatturiera. In un certu sensu à i nazioni (com'è à ogni individuu cuscenti) era applicata a nuzioni di munadi.

A disputa di i priurità mudificà

A disputa nantu à i priurità in l'invinzioni di u calculu infinitu ùn hè micca prumossa dirittamenti da Newton è Leibniz, ma da parechji parsunaghji di sicondu pianu. Par asempiu in u 1699 Leibniz osserva ch'è in l'Opara di Wallis sò stati riprudutti lettari soii è di Newton; è spiega ch'è Wallis l'avia chertu u parmissu di publicazioni è ch'è l'avia lasciatu libaru di intarvena annantu à i testi, ma ch'è, par mancanza di tempu, l'avia dittu di fà com'è megliu cridissi. À a fini ùn si pintia micca di sta scelta. Fatio de Duiller intantu attacca Leibniz apartamenti in so un travagliu, chjamendu lu sicondu scupridori di u calculu è sughjirendu senza mezi tarmini ch'eddu avia cupiatu da Newton. À renda a situazioni più sgradevuli ci hè u fattu ch'è u testu di Dullier fù editatu incù l'imprimatur di a Royal Society. Di fronti à i rimustranzi di Leibniz, eppuri, sii Wallis sii u sicritariu di a Royal Society li purghjitini i so probbii scusi.

Opari mudificà

  • Disputatio Metaphysica de Principiu Individui (1663)
  • De Arti Combinatoria (1666)
  • De Casibus Perplexis (1667)
  • Nova methodus discendae docendaeque jurisprudentiae (1667)
  • Ratio corporis iuris reconcinnandi (1668)
  • Confessio naturæ contra atheistas (1668)
  • Defensio Trinitatis par nova Reperta Logica (1669)
  • Hypothesis Physica Nova (1671)
  • Nova Methodus pro maximis et minimis (1684)
  • Discours de métaphysique (1686)
  • Dynamica (1689)
  • Système nouveau de la nature et de la communication des substances, aussi bien que de l'union qu'il y a entre l'âme et le corps (1695)
  • Explication de l'Arithmétique Binaire (Spiigazioni di l'aritmetica binaria, 1705)
  • Nouveaux Essais sur l'entendement humain (Novi assaghji annantu à l'intillettu umanu, 1705)
  • Essais de Théodicée sur la bonté de Dieu, la liberté de l'homme et l'origine du mal (1710)
  • Principes de la nature et de la grâce fondés en raison (1714)
  • Monadologie (1714)
  • Discours sur la théologie naturelle des Chinois (1716)

Edizioni mudificà

  • Godefridi Guilielmi Leibnitii Opara omnia, nunc primum collecta in classes distributa præfationibus & indicibus exornata, studiu Ludovici Dutens, Fr. De Tournes, Genevæ, 1768, 6 tom. in-4º.[3]
    • Tom. I - Theologica.
    • Tom. II - Pars I: Logica & Metaphysica. Pars II: Physica generalis, Chymia, Medicina, Botanica, Historia Naturalis, Artes.
    • Tom. III - Mathematica.
    • Tom. IV - Pars I: Philosophia in genaru, Opuscula Sinenses attingentia. Pars II: Historia & Antiquitates. Pars III: Jurisprudentia.
    • Tom. V - Philologica.
    • Tom VI - Philologicorum continuatio & Collectanea Etymologica.
  • Œuvres philosophiques latines & françoises du feu MR. de Leibnitz, Schreuder, Amsterdam-Leipzig, 1765, 1 vol. in-4°.[4]
  • Die philosophischen Schriften von Gottfried Wilhelm Leibniz, Weidmannsche Buchhandlung, Berlin, 1875-1890, 7 voll. in-8º.[5]
  • Leibnizens mathematische Schriften, Berlin-Halle, 1849-1863, 7 voll. in-8º.

Bibliugrafia mudificà

  • G. W. Leibniz, Dialoghi filusofichi è scentifichi, Bompiani, Milano, 2007.
  • G. W. Leibniz, Assaghji di Tiudicea nantu à a buntà di Diu, a libartà di l'omu è l'urighjina di u mali, Bompiani, Milano, 2005.
  • G. W. Leibniz, Munadulugia - Principi raziunali di a natura è di a grazia, Bompiani, Milano, 2001.
  • G. W. Leibniz, Scritti filusofichi (à cura di Massimu Mugnai), UTET, Torino, 2000, 3 voll., (2a è.).
  • G. W. Leibniz, Scritti di logica (à cura di Francesco Barone), Laterza, Roma-Bari, 1992.
  • G. W. Leibniz, A China, Spirali, Milano, 1987.
  • G. W. Leibniz, Scritti pulitichi è di drittu naturali (à cura di Vittorio Mathieu), UTET, Torino, 1965 (2a è.).

Bibliugrafia annantu à Leibniz mudificà

  • M. R. Antognazza, Trinità è Incarnazione. U rapportu frà filusufia è tiulugia rivilata in u pinsamentu di Leibniz, Vita è Pinsamentu, Milano, 1999.
  • V. Mathieu, Intruduzioni à Leibniz, Laterza, Roma-Bari, 2008 (8a è.).
  • M. Mugnai, Intruduzioni à a filusufia di Leibniz, Einaudi, Torino, 2001.
  • G. Tomasi, A biddezza è a fabbrica di u mondu. Estetica è metafisica in G. W. Leibniz, ETS, Pisa, 2002.

Noti mudificà

  1. Elias von Steinmeyer, Die Matrikel der Universitat Altdorf, Nendeln (Liechtenstein): Kraus Reprint, 1980 (ripr. facs. di l'edizioni: Wurzburg, 1912), ISBN 3-262-02365-5
  2. In effetti, Schickard avia privistu di assucià à a so addiziunatrici bastuncini di Neperu chì furnisciani un validu aiutu par aseguiscia multiplicazioni è divisioni.
  3. È l' editio princeps di l'opari di Leibniz, curata da Louis Dutens. Una di i migliori edizioni, è trà i più cumpletti.
  4. Cunteni l'editio princeps di i Nouveaux Essais sur l'entendement humain, curati, incù l'altri opari di a racolta, da Rudolf Erich Raspe.
  5. Edizioni di rifirimentu par l'opari filusofichi.

Da veda dinò mudificà

Fonti mudificà

'Ss'articulu pruveni in parti o in tutalità da l'articulu currispundenti di a wikipedia taliana.