L'Etruria era una rigioni antica di l'Italia cintrali, a VIIa trà i rigioni di l'Italia augustea, chì cumprindia a Tuscana, parti di l'Umbria uccidintali finu à u fiumu Tibaru, u Laziu sittintriunali finu à Roma è i tarritorii liguri à u sudu di u fiumu Magra.[1][2]

U tarritoriu di l'Etruschi

Tarritoriu mudificà

Cunfineghja à u nordu incù a Liguria,[3] à parta da u fiumu Magra (Macra).[2] Venini dopu, prusiguendu versu u sudu, longu a costa tirrenica i fiuma Prile (Prelius o Prilis) è Ombrone (Umbĕr). Sempri più versu u sudu, ci hè u fiumu Tibaru (Tiberis), distanti 284 migli rumani da u Magra, chì custituisci a cunfini miridiunali di l'Etruria incù l'anticu Latium vetus di i Latini è a Sabina di i Sabini.[3] Sottu Augustu fù trasfurmata in a VII Regio.[1] Cunfineghja, inoltri, in a so parti uriintali, incù l'Umbria, tantu chì u fiumu Tibaru par un certu trattu custituisci a cunfini trà a dui rigioni.[3]

A rigioni hè ancu ricca di lava navighevuli com'è: u Ciminu (lavu di Vico),[4] quiddu di Volsinii (lavu di Bolsena),[4] quiddu di Clusium (lavu di Chjusi),[4] u Sabata (lavu di Bracciano)[4] è u lavu Trasimeno.[4]

Pupulazioni mudificà

Pliniu u Vechju conta chì in Etruria, i Pelasgi cacciàni l'Umbri, ma ni funi cacciati à so volta da l'Lidi. Da u nomu di u rè di quisti ultimi, presini u nomu di Tirreni, più tardi chjamati incù u terminu grecu di Tusci, dirivanti da u ritu sacrificali (verbu grecu thýo = sacrifiziu).[1]

Storia mudificà

Etruschi mudificà

Frà u X è l'VIII seculu a.C., l'ità di u farru trova a so massima sprissioni in a civiltà villanuviana (priciduta in u bronzu ricenti da a cultura protuvillanuviana), chì hà presu u nomu da Villanova (una frazzioni di Castenaso), un insidiamentu di grandi intaressu archiulogicu, induva sò stati truvati lanci, spadi, pettini è giuieddi di ogni tipu. Quista hè una dimustrazioni di i prugressi chì erani stati fatti in l'estrazzioni è in a lavurazioni di i mitalli, di qualessi era particularamenti riccu u sottuterra di a rigioni.

Ebbica rumana mudificà

 
L'Etruria à u tempu di a duminazioni rumana: Regio VII

À parta da a tarda ebbica ripublicana (iniziu di u I seculu a.C.) a rumanisazioni di l'Etruria pudia dì si oramai cumplittata. U paisaghju hè carattarizatu da i cità alliati, da i culonii è da i so infrastrutturi. Ci s'aghjunghji una multitudina di picculi fattorie è in i zoni perifirichi sopravvivini paesa d'urighjina etrusca. In u corsu di u seculu cumenciani à furmà si in i tarritorii culonii di prubità più maiori, ditti villi: impresi agriculi spicializati chì cummercializeghjani i so prudutti criati grazia à l'apportu di schiavi. In u tarritoriu di Cosa sò prisenti grandi furnaci di anfuri accantu à i villi, imprudati com'è cuntinidori par u vinu, chì funi dopu scuparti annantu à numarosi relitti in i stradi cummirciali à l'internu di u Mari Tarraniu.

In u 89 a.C. l'Etruschi è i culoni latini ottensini a cittadinanza rumana, ma u periodu succissivu fù marcatu da gravi avvinimenti militari: fù distrutta difinitivamenti Talamone è u so portu, più di prubabilamenti à Roselle è Vetulonia, mentri à Populonia a distruzzioni hè ricurdata da i fonti. I mutamenti chì si righjistrani in u tarritoriu sò par a maiò parti distinti da a ruvina di i picculi prubitarii è di u culoni, incù a scumparsa di i so insidiamenti in i campagni, à favori di i cità.

À u tempu di l'imperatori Augustu fù custituita a VII Rigioni, ditta Regio VII Etruria, di l'ondici rigioni in i quali fù suddivisu u tarritoriu d'Italia.


Noti mudificà

  1. 1,0 1,1 1,2 Pliniu u Vechju, Naturalis Historia, III, 50.
  2. 2,0 2,1 Strabone, Giugrafia, V, 2,5.
  3. 3,0 3,1 3,2 Strabone, Giugrafia, V, 2,1.
  4. 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 Strabone, Geografia, V, 2,9.

Da veda dinò mudificà

Liami mudificà

Fonti mudificà

'Ss'articulu pruveni in parti o in tutalità da l'articulu currispundenti di a wikipedia in talianu.